Nowy Rok 2018

Źródło: Tapeciarnia

Kończy się kolejny rok. Las odpoczywa po okresie wegetacji, część zwierząt hibernuje. Życzę Wam drodzy Czytelnicy, aby ten zbliżający się Nowy Rok 2018 był dla Was okresem zdrowia, zadowolenia z życia, samych sukcesów i ciekawych wypraw do lasu. Do siego roku!

Boże Narodzenie 2017

Źródło: Tapeciarnia

Drodzy Czytelnicy,

Z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia, życzę Wam przede wszystkim zdrowych, rodzinnych i radosnych chwil w tym wyjątkowym czasie. Chwil radosnych, ponad podziałami i sporami, w oczekiwaniu na Narodzenie Pańskie, a także na mniej duchowe aspekty tego czasu takie jak spotkania przy wigilijnym stole, wyczekiwanie na pierwszą gwiazdkę i oczywiście prezenty wysypujące się spod choinki, które w zależności od regionu naszego pięknego kraju przyniesie Wam Gwiazdor, Mikołaj, Dzieciątko, Gwiazdka, Dziadek Mróz czy też Aniołek. 

Zdrowych i Wesołych Świąt! :)

życzy

Leszy Borowy

TSL: Bs czyli bór suchy

Autor: Christian Fisher (Praca własna) [CC BY-SA 3.0], Wikimedia Commons

Bór suchy to stosunkowo rzadko spotykane siedlisko leśne. Jego specyficzny charakter determinują ubogie i kwaśne gleby oraz niski poziom wód gruntowych. Lasy te tworzy sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) IV klasy bonitacji z niewielkim udziałem brzozy brodawkowatej (Betula pendula). W ubogim podszycie można spotkać oprócz w/w pojedyncze stanowiska jałowca zwyczajnego (Juniperus communis) oraz jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) - przy czym ostatni gatunek nie jest uważany za wskaźnikowy w III krainie przyrodniczo-leśnej.

Bór suchy i typ próchnicy

Badania siedliskowe wykazały, że charakterystyczna dla tego typu siedliskowego lasu jest próchnica  (poziom O) typu mor, w podtypie suchym. Mor suchy jest cienką warstwą próchniczną o miąższości 2-3 cm, którą tworzą włókniste (mor suchy włóknisty) bądź drobnoziarniste (mor suchy rozdrobniony) resztki roślinne, z wyraźnym udziałem porostów i mchów. Charakteryzuje się poziomami Ol-Of (poziom surowinowy - poziom butwinowy), zaś poziom epihumusowy Oh nie wykształca się lub jest bardzo słabo zaznaczony. 

Bór suchy i gleby

Bór suchy wykształca się glebach powstałych na utworach piaszczystych, nie zawierających węglanu wapnia (CaCO₃). W Krainie Bałtyckiej (I) są to głównie eoliczne piaski wydm nadmorskich, zaś w pozostałych wydmowe piaski eoliczne. Wspomniane wydmy tworzą piaski luźne (pl), z dominującą frakcją piasku średniego i grubego. Arenosole mogą również powstać na zwydmionych piaskach glacjalnych, fluwioglacjalnych i fluwialnych.
W takich warunkach wykształcają się arenosole (AR) w trzech podtypach: arenosole inicjalne (ARi), arenosole właściwe (Arw) i arenosole bielicowane (ARb). 

Arenosole należą do gleb w początkowym stadium rozwoju. Ich siedliskowy indeks glebowy (SIG) klasyfikuje je jako gleby dystroficzne - SIG od 4 do 13.
Arenosole inicjalne (ARi) - to podtyp gleby,  wytwarzający się na surowym podłożu piaszczystym, charakteryzujące się inicjalnym poziomem próchnicznym, w którym występują znikome ilości węgla organicznego.
Arenosole właściwe (ARw) - podtyp gleby, w którym zawartość węgla organicznego dochodzi do 1%, a szary poziom próchniczny jest wyraźnie wykształcony.
Arenosole bielicowane (ARb) - podtyp gleby, w którym widoczny jest, aczkolwiek nieznacznie, proces bielicowania. Nie występuje poziom wmywania (iluwialny), zaś poziom wymywania (eluwialny) to diagnostycznie tzw. 'protoalbic'. Jest on nieciągły lub w formie plam, występujących tuż pod poziomem próchnicznym bądź w nim.

Arenosol inicjalny ARi	Arenosol właściwy ARw	Arenosol bielicowany ARb
Źródło: UP Kraków Koło Naukowe Katedry  Gleboznawstwa Leśnego	Źródło: Autor: C. Kabała UP Wrocław	Źródło: UR Kraków Koło Naukowe Katedry  Gleboznawstwa Leśnego

Bór suchy - gatunki roślin runa

Flora runa leśnego jest bardzo ważnym wskaźnikiem obrazującym stan i rodzaj siedliska leśnego. Poniżej gatunki roślin i porostów, charakterystycznych dla "idealnego" boru suchego.

Fotografia	Nazwa polska	Nazwa łacińska	Opis	Krainy przyrodniczo-leśne						Uwagi
				I	II	III	IV	V	VI
By Jason Hollinger - Bitter Reindeer Moss Uploaded by Amada44, CC BY 2.0, Link	Chrobotek leśny	Cladonia silvatica	Grzyb z rodziny chrobotkowatych, współżyjący w symbiozie z glonami - porost. Rośnie w świetlistych borach oraz lasach mieszanych. Objęty częściową ochroną gatunkową.	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By Matti Paavonen - Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link	Chrobotek reniferowy	Cladonia ragniferina	Grzyb z rodziny chrobotkowatych, współżyjący w symbiozie z glonami - porost. Rośnie w świetlistych borach, na wydmach i wrzosowiskach Objęty częściową ochroną gatunkową.	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By Jerzy Opioła - Praca własna, CC BY-SA 4.0, Link	Chrobotek widlasty	Cladonia furcata	Grzyb z rodziny chrobotkowatych, współżyjący w symbiozie z glonami - porost. Rośnie w świetlistych borach, na wydmach i wrzosowiskach	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By Jason Hollinger - Speckled Iceland-Moss Uploaded by Amada44, CC BY 2.0, Link	Porost islandzki /Płucnica islandzka	Cetraria islandica	Grzyb z rodziny tarczownicowatych, współżyjący w symbiozie z glonami - porost. Rośnie na glebach piaszczystych i próchnicznych, na otwartych przestrzeniach i w widnych lasach iglastych.	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0, Link	Widłoząb miotlasty	Dicranum scoparium	Mech z rodziny widłozębowatych, z charakterystycznym widlastym zakończeniem liści. Gatunek objęty ochroną częściową, występujący na glebach kwaśnych i silnie kwaśnych, zwłaszcza w borach i borach mieszanych oraz na torfowiskach	❀	❀	❀	❀	❀	❀
CC BY-SA 3.0, Link	Wrzos zwyczajny	Calluna vulgaris	Wieloletnia roślina z rodziny wrzosowatych preferująca gleby o różnej wilgotności, ale zawsze kwaśne i ubogie. Występuje na siedliskach borowych, zdegradowanych łąkach, murawach i torfowiskach.	❀	❀	❀	❀	❀	❀	Kwestia wrzosu jako gatunku typowego w Bs w III krainie jest dyskusyjna. Praktykuje się, że jest gatunkiem wskaźnikowym dla Bśw.
Von Kristian Peters -- Fabelfroh 09:11, 13 December 2006 (UTC) - Selbst fotografiert, CC BY-SA 3.0, Link	Rzęsiak pospolity	Ptilidium ciliare	Wątrobowiec z rodziny Ptilidiae, występujący w wilgotnych borach świerkowych i sosnowych, a także w borach chrobotkowych. Najczęściej spotkać go można w północnej Polsce i w górach.	❀
CC BY-SA 3.0, Link	Szczotlicha siwa	Corynephorus canescens	Gęstokępkowa trawa z rodziny wiechlinowatych, tworząca zwarte darnie i korzeniąca się głęboko (do 50 cm, przy 30 cm wysokości).	❀		❀	❀	❀	❀
By H. Zell - Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link	Macierzanka piaskowa	Thymus serpyllum	Bylina z rodziny jasnotowatych, pospolita na całym polskim niżu. Występuje w widnych lasach sosnowych i brzozowych.	❀	❀		❀
By Jonas Bergsten - Photo taken by Jonas Bergsten using a Canon PowerShot G3., Domena publiczna, Link By Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Kompak~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich). - Źródło nie zostało podane w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to praca własna (w oparciu o szablon praw autorskich)., CC BY-SA 3.0, Link	Borówka brusznica	Vaccinium vitis-idaea	Wieloletnia, kwasolubna krzewinka z rodziny wrzosowatych. Występuje od niżu po wyższe położenia górskie, zasiedlając bory świerkowe, suche bory sosnowe, wrzosowiska i podmokłe torfowiska.	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By Yvonne Zimmermann - Praca własna, CC BY-SA 3.0 de, Link By Sten Porse - Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link	Mącznica lekarska	Arctostaphylos uva-ursi	Objęta ścisłą ochroną gatunkową, wieloletnia krzewinka z rodziny wrzosowatych. Występuje na terenie całego kraju, rośnie w rzadkich borach sosnowych i na wrzosowiskach. Roślina światłolubna.		❀		❀
By Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Dickbauch~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich). - Źródło nie zostało podane w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to praca własna (w oparciu o szablon praw autorskich)., CC BY-SA 2.5, Link	Rokietnik pospolity	Entodon schreberi	Pospolity na terenie całego kraju, objęty częściową ochroną gatunkową mech z rodziny gajnikowatych. Występuje na ubogich siedliskach borowych, a także w borach mieszanych. Tworzy zwarte zielone bądź żółtozielone darnie.		❀	❀	❀	❀	❀
By Miika Silfverberg - originally posted to Flickr as [1], CC BY-SA 2.0, Link	Pszeniec zwyczajny	Melanpyrum pratense	Jednoroczny półpasożyt z rodziny zarazowatych, występuje w zaroślach, na murawach a przede wszystkim w lasach - dąbrowach, buczynach, lasach sosnowych etc.		❀	❀	❀
By Christian Fischer, CC BY-SA 3.0, Link	Trzcinnik piaskowy	Calamagrostis epigejos	Pionierski gatunek trawy z rodziny wiechlinowatych, uważany często za chwast - rozłogami zagłusza inne gatunki. Występuje na ugorach, zrębach, ale i w lasach. Światłolubny gatunek preferujący gleby kwaśne i luźne. Jego obecność świadczy o niskim poziomie wód gruntowych.		❀	❀	❀	❀	❀
CC BY-SA 3.0, Link	Turzyca wrzosowiskowa	Carex ericetorum	Bylina z rodziny ciborowatych, preferująca piaszczyste gleby w borach sosnowych.			❀	❀		❀
By Udo Schmidt from Deutschland - Hieracium pilosella L. Uploaded by Amada44, CC BY-SA 2.0, Link	Jastrzębiec kosmaczek	Hieracium pilosella	Bylina z rodziny astrowatych, pospolita na terenie całej Polski. Można ją spotkać na suchych, ubogich piaszczystych glebach, gdzie zajmuje niezacienione miejsca np. w lasach, wrzosowiskach etc.		❀
CC BY-SA 3.0, Link	Szczaw polny	Rumex acetosella	Wiatropylna bylina z rodziny rdestowatych rosnąca na siedliskach ubogich i kwaśnych. Bioindykator gleb kwaśnych, występujący na terenie całej Polski			❀		❀
By Christian Fischer, CC BY-SA 3.0, Link	Pomocnik baldaszkowy	Chimaphila umbellata	Bylina z rodziny wrzosowatych, ciepło i światłolubna. Występuje na rędzinach gipsowych lub węglanowych, na stanowiskach słonecznych w luźnych zaroślach oraz na obrzeżach lasów. Gatunek objęty częściową ochroną gatunkową.				❀		❀

Bór suchy - zbiorowiska roślinne

Typowi siedliskowemu lasu, jakim jest bór suchy odpowiadają następujące leśne zespoły roślinne:

Cladonio-Pinetum, czyli śródlądowy bór sosnowy suchy.

By Panek - Praca własna, GFDL, Link

Śródlądowy bór sosnowy suchy (Cladonio-Pinetum) - zbiorowisko roślinne w randze zespołu, dla którego gatunkami charakterystycznymi są chrobotek leśny (Cladonia arbuscula), chrobotek widlasty (Cladonia furcata), chrobotek wysmukły (Cladonia gracilis), rzęsiak pospolity (Ptilidium ciliare). Należy mieć świadomość, że Cladonio-Pinetum są głównym, ale nie jedynym zespołem leśnym, który występuje na siedlisku boru suchego.

Powyższy zespół to siedlisko przyrodnicze znane jako sosnowy bór chrobotkowy, zarazem będący przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej - kod 91T0.

Pozostałe

Pozostałe formacje roślinne, jedynie w wybranych podzespołach odpowiadają  typowi siedliskowemu jakim jest bór suchy. Mowa tu o chrobotkowym oraz gruszyczkowym wariancie  nadmorskiego boru bażynowego - odpowiednio Empetro nigri-Pinetum cladonietosum i Empetro nigri-Pinetum pireletosum, a także o podzespole  kontynentalnego boru świeżego  z sasanką otwartą - Peucedano-Pinetum pulsatilletosum.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Źródła:
Brożek S., Zwydak M., "Atlas gleb leśnych Polski", CILP Warszawa 2003 r.,
Puchniarski T.H. , Rośliny Siedlisk Leśnych w Polsce, PWRiL Warszawa 2004 r.,
 Lasota J., Błońska E., Siedliskoznastwo leśne na nizinach i wyżynach Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Kraków 2013
Instrukcja urządzania lasu, Część II: Instrukcja wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych, Lasy Państwowe, Warszawa 2012

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Gleby Dolnego Śląska i Sudetów (link)

Uniwesytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Katedra Gleboznastwa Leśnego, Koło Naukowe (link) 

Post techniczny II

Drodzy Czytelnicy,
Być może zastanawiacie się, dlaczego tutaj jest tak cicho, jak makiem zasiał. Niestety, ostatnio obowiązki zawodowe zabierają mi większość doby, także nie mam za bardzo czasu, żeby przyszykować dobre merytorycznie wpisy. Proszę o cierpliwość.

Pozdrawiam

Leszy

Źródło: Chata Wuja Freda

Prace siedliskowe - tereny nizinne

Najwyższa pora przejść do charakterystyki typów siedliskowych lasów wraz z porastającymi je zbiorowiskami roślinnymi.Zanim jednak to, garść przydatnych informacji z zakresu prac siedliskowych - na pierwszy ogień siedliska nizinne i jednostki wyróżniane na nich podczas prac siedliskowych.

Typy siedliskowe lasu terenów nizinnych

Zgodnie z informacjami zawartymi w II części Instrukcji Urządzania Lasów wyróżnia się na terenach nizinnych, następujące powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu oraz ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej, czyli typy siedliskowe lasów:

Jedną z bardzo przydatnych wartości wspomagających określenie TSL są klasy bonitacji drzewostanu.

Klasa bonitacji drzewostanu

Bonitacja drzewostanu jest niczym innym jak zależnością wysokości gatunku danego drzewa w funkcji wieku w danym siedlisku. Oznacza to ni mniej, ni więcej, że w danym wieku drzewo może mieć różną wysokość, która będzie zależała od żyzności siedliska. W dendrometrii wyrażana jest często w postaci klas, tak jak na rysunku poniżej. Przyjęte jest, że im niższa klasa, tym bardziej zasobne siedlisko drzewostanu. Poniżej krzywe bonitacyjne, wyrażone w klasach, dla sosny przy silniejszych zabiegach pielęgnacyjnych.

Odmiana typu siedliskowego lasu

Odmiany krainowe

Źródło: "Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski 2010"

Zgodnie z obowiązującą z 'Regionalizacją przyrodniczo-leśną Polski 2010', Polska podzielona jest na 8 krain przyrodniczo-leśnych (każda dzieli się na mezoregiony). Są to: I. Kraina Bałtycka, II. Kraina Mazursko-Podlaska, III. Kraina Wielkopolsko-Pomorska, IV. Kraina Mazowiecko-Podlaska, V. Kraina Śląska, VI. Kraina Małopolska, VII. Kraina Sudecka, VIII. Kraina Karpacka.

Odmiana krainowa, to nic innego jak fakt występowania danego TSL w konkretnej krainie przyrodniczo-leśnej. Np. Bśw (bór świeży) w krainie III (Wielkopolsko-Pomorskiej) i Bśw w kranie V (Śląskiej).

Odmiana fizjograficzno-klimatyczna

Określany na terenach wyżynnych, podgórskich i górskich ze względu na położenie np. stok, ekspozycja, dolina, wierzchowina.

Wariant uwilgotnienia siedliska

Informacja określająca parametry wilgotnościowe siedlisk leśnych, zależne od rodzaju wody glebowej oraz głębokości występowania jej w glebie w okresie wiosennym i czas stagnacji w trakcie roku. Określa się 4 rodzaje wody glebowej:

• woda gruntowa (glebowo-gruntowa)
• woda opadowa, stagnująca (glebowo-opadowa)
• woda stokowa
• woda zalewowa

Szczegółowy podział, wraz z charakterystyką uwilgotnienia siedliska i jego oznaczeniem, występowaniem oglejenia, a także orientacyjny czas występowania wody gruntowej i stagnującej w glebie, znaleźć można w II części Instrukcji Urządzania Lasu - Tabela 5. Warianty uwilgotnienia siedlisk leśnych  str. 16.

Rodzaj i stan siedliska leśnego

Rodzaj siedliska leśnego

Rodzaj siedliska leśnego to nic innego jak warunki geologiczno-glebowe - podaje się nazwę typu i podtypu gleby oraz skały macierzystej. Np. bór suchy na arenosolach bielicowanych, wytworzonych z piasków eolicznych.

Stan siedliska leśnego

Stan siedliska leśnego jest informacją, dzięki której dowiadujemy się, czy siedlisko jest zgodne z jego postacią naturalną, czy doszło do jakiś zniekształceń. Oceny dokonuje się w oparciu o stan wierzchni warstw gleby, typ i podtyp próchnicy, stosunki wodne w glebie, stan drzewostanu i runa. Wyróżnia się następujące grupy:

Oznaczone literą N - siedliska w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego

Oznaczone literą Z - siedliska zniekształcone lub przekształcone

Oznaczone literą D - siedliska zdegradowane

Potencjalna roślinność naturalna - czyli co by było gdyby

Antropopresja. Chociaż może być zarówno pozytywna, jak i negatywna, to ogólnie w ludzkiej świadomości figuruje jako negatywny wpływ człowieka na środowisko naturalne. Jak bardzo zmieniony jest świat dookoła nas ręką człowieka, można się przekonać porównując z rzeczywistością mapy potencjalnej roślinności naturalnej.

Potencjalna roślinność naturalna

Przez termin ten rozumie się istnienie stadium klimaksowego zbiorowiska roślinnego w danych warunkach siedliskowych, na kształtowanie którego nie miała wpływu ani antropopresja, ani negatywne zjawiska naturalne. Trudno to sobie wyobrazić po ponad 150 latach od rozpoczęcia ery przemysłowej, z zanieczyszczeniem powietrza, kwaśnymi deszczami, wycinką drzew pod zabudowę i uprawy, a także gospodarkę leśną opartą w dużej mierze o sosnę i świerk. Niemniej w 1995 roku , w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, powstało opracowanie kartograficzne potencjalnej roślinności naturalnej Polski.

Matuszkiewicz W., Faliński J.B., Kostrowicki A.S., Matuszkiewicz J.M., Olaczek R., Wojterski T., 1995, Potencjalna roślinność naturalna Polski. Mapa przeglądowa 1:300 000. Arkusze 1-12, IGiPZ PAN, Warszawa.

Autorem mapy 'Potencjalnej roślinności naturalnej Polski' jest znany, poprzez swoje dzieła praktycznie wszystkim przyrodnikom, prof. dr hab.  Jan  Marek  Matuszkiewicz, wybitny botanik, biogeograf i fitosocjolog oraz jego współpracownicy.

Teoria kontra rzeczywistość

To co widzicie na zdjęciu powyżej to zgodnie z opisem z Banku Danych o Lasach - tabela poniżej, bór mieszany świeży BMśw, lecz zniekształcony (Z1). Sugerując się opisem i fotografią można zaryzykować stwierdzenie, że jest to forma zbliżona do zbiorowiska jakim jest  subatlantycki bór sosnowy świeży (Leucobryo-Pinetum).

Źrodło: Bank Danych o Lasach

Jak widać powyżej w borze tym dominuje niemal stuletnia sosna zwyczajna, której miejscami towarzyszą dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata i topola osika. Lokalizację adresu leśnego omawianego lasu przedstawia poniższa mapa:

Źrodło: Bank Danych o Lasach

Tymczasem, gdy porówna się lokalizację z informacjami zawartymi na arkuszu C1 mapy potencjalnej roślinności naturalnej okazuje się, że w tym miejscu powinien rosnąć jako stadium klimaksowe, oznaczony nurem 10,  grąd środkowoeuropejski, odmiana śląsko-wielkopolska, forma niżowa, seria uboga (Galio-Carpinetum), wyglądający jak na zdjęciu poniżej:

Autor: Przykuta [GFDL lub CC BY-SA 3.0], Wikimedia Commons

Zaskakujące prawda? Zachęcam Was, drodzy czytelnicy do własnych poszukiwań. Można się bardzo zdziwić :)

Errata

Źródło: Autor: http://laptopek77.flog.pl/

Drodzy czytelnicy, przyznaję się bez bicia - zbłądziłem, ale nie do końca z własnej winy. Dostałem wiadomość od specjalisty, który zajmują się między innymi wyznaczaniem typów siedliskowych lasów, że informacje zawarte w Siedliskowych Podstawach Hodowli Lasu z 2003 roku, w ostatnich latach w wyniku weryfikacji tej publikacji w terenie, stały się miejscami zdezaktualizowane. Dlatego we wcześniejszym poście pt. Siedliskoznawstwo leśne - wprowadzenie - skreśliłem jako gatunki charakterystyczne dla boru suchego jarząb pospolity, kostrzewę owczą i wrzos pospolity. Okazuje się, że wieloletnia weryfikacja w terenie, wykazała że wrzos i kostrzewa, są gatunkami wikaryzującymi (różnicującymi) bór świeży od boru suchego. Za zwrócenie uwagi serdecznie dziękuję, a Was drodzy czytelnicy z góry przepraszam.

Siedliskoznawstwo leśne - wprowadzenie

Siedliskoznawstwo leśne, to interdyscyplinarna nauka, która narodziła się w XIX wieku. Łączy ona w sobie nauki geograficzne takie jak klimatologia, hydrologia, geologia, gleboznawstwo oraz biologiczne - fitosocjologię i ekologię.  Wszystko po to, aby poznać i określić warunki przyrodnicze powstawania lasów oraz ich klasyfikacji w zależności od tego czy są to lasy zagospodarowane czy też naturalne. Zakres badań siedliskoznawstwa leśnego pozwala określić siedlisko leśne, zdeterminowane w głównej mierze przez warunki klimatyczne i glebowe, modyfikowane przez rzeźbę terenu oraz działalność człowieka. Zgodnie z obowiązującymi przepisami (2017), zasady 'wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych' określa część II Instrukcji urządzania lasu (IUL cz. II na stronie Lasów Państwowych).  

Siedlisko leśne

Bardzo istotne jest rozróżnienie czym jest siedlisko leśne, typ siedliskowy lasu, zbiorowisko roślinne i siedlisko przyrodnicze. Zgodnie z IUL siedlisko leśne determinowane jest jako wypadkowa typu siedliskowego lasu, zbiorowiska roślinnego i siedliska przyrodniczego. Poniżej garść definicji:

'Siedlisko przyrodnicze – obszar lądowy lub wodny, naturalny, półnaturalny, lub antropogeniczny, wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne'. (Ustawa o ochronie przyrody)

'Zbiorowisko roślinne – jednostka organizacji roślinności tworzona poprzez ekologicznie zorganizowaną wspólnotę życiową różnych gatunków roślin. Zbiorowiska wyróżniane są na podstawie kryterium florystycznego lub ekologicznego'. (Wikipedia)

'Typ siedliskowy lasu - jest podstawową jednostką w systemie klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmującą powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu oraz ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej; obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne zdolności produkcyjne i przydatność dla hodowli lasu; typy siedliskowe lasu określa się oddzielnie dla terenów nizinnych, wyżynnych i podgórskich oraz górskich'. (IUL część II)

Obrazowo można przedstawić to w oparciu o poniższe zdjęcie:

Autor: Christian Fisher (Praca własna) [CC BY-SA 3.0], Wikimedia Commons

Na powyższym zdjęciu widać bór suchy - typ siedliskowy lasu, występujący na siedliskach skrajnie ubogich i suchych np. na glebach bielicowych. Występuje na utworach piaszczystych, z bardzo nisko położonym poziomem wody gruntowej - poniżej zasięgu korzeni. Drzewostan buduje dominująca sosna zwyczajna o IV lub V klasie bonitacji. W domieszce występuje brzoza brodawkowata, zaś podszyt stanowi jałowiec pospolity i jarząb pospolity oraz wcześniej wymienione gatunki drzew. Charakterystyczna jest również kombinacja gatunków runa, w którym występują między innymi chrobotki, widłoząb miotlasty, kostrzewa owcza, wrzos zwyczajny etc.

Jest to jednocześnie śródlądowy bór sosnowy suchy (Cladonio-Pinetum) - zbiorowisko roślinne w randze zespołu, dla którego gatunkami charakterystycznymi są chrobotek leśny (Cladonia arbuscula), chrobotek widlasty (Cladonia furcata), chrobotek wysmukły (Cladonia gracilis), rzęsiak pospolity (Ptilidium ciliare). Należy mieć świadomość, że Cladonio-Pinetum są głównym, ale nie jedynym zespołem leśnym, który występuje na siedlisku boru suchego.

Powyższy zespół to siedlisko przyrodnicze znane jako sosnowy bór chrobotkowy, zarazem będący przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej - kod 91T0.

Prace siedliskowe i fitosocjologiczne

W ramach prac siedliskowych określa się takie parametry jak typ i podtyp gleby wraz z odmianami podtypu gleby, typ próchnicy leśnej, typ siedliskowy lasu, odmianę typu siedliskowego lasu, wariant uwilgotnienia siedliska, rodzaj i stan siedliska. Oprócz tego prowadzone są prace fitosocjologiczne. Ze względu na objętość tematyczną w/w czynników, poświęcone zostaną im osobne wpisy.

Wielkanoc 2017

Źródło

Z okazji zbliżających się Świąt Wielkiejnocy życzę wszystkim hojnego zająca, smacznego jajka, mokrego dyngusa, ciepłych i rodzinnych świąt, a przede wszystkim radości i łask ze Zmartwychwstania Pana Jezusa. Wesołego Alleluja! 

Na ratunek świerkom!

Świerk pospolity (Picea abies) to jedyny, występujący naturalnie w Polsce gatunek tego rodzaju. Ten wrażliwy na suszę glebową i atmosferyczną, gatunek cienioznośnego drzewa potrafi osiągnąć wysokość 50 m i dożyć nawet 250 lat.

Niestety od lat 80-tych dochodzi do zamierania drzewostanów świerkowych na dużych obszarach – widać to bardzo między innymi w Sudetach. Susza hydrologiczna, zanieczyszczenia powietrza, monokulturowe lasy, grzyby pasożytujące np. opieńka miodowa (Armillaria mellea), szkodniki takie jak kornik drukarz (Ips typographus) przyczyniają się do masowego zamierania lasów świerkowych. Jakie są przyczyny tzw. choroby łańcuchowej oraz jak ratuje się świerki opowiada film Lasów Państwowych pt. „Na ratunek świerkom”. Miłego oglądania!

Zwójka zieloneczka (Tortrix viridana) - tak jakby dębowa szarańcza

Zwójka zieloneczka - imago
Autor: Kurt Kulac CC-BY-SA-2.5 and GNU FDL

Zwójka zieloneczka to niepozorny - jak sama nazwa wskazuje zielony - motyl z rodziny zwójkowatych, którą w naszej rodzimej entomofaunie reprezentuje aż 452 gatunków, co klasyfikuje ją jako najbardziej zróżnicowaną gatunkową rodzinę motyli w Polsce. Mniej chlubny jest fakt, że sporą część stanowią gatunki, uznawane przez człowieka za szkodniki upraw i lasów.

Jaja zwójki zieloneczki
Autor: Hannes Lemme, Bugwood.org, ,  Attribution 3.0 Unported (CC BY 3.0)

Pozory mylą

Ot mały zielony motylek o rozpiętości skrzydeł w zakresie 1,8-2,3 cm. Dorosłe osobniki, żyją bardzo krótko - około 5-7 dni. Samiec różni się od samicy. Samica zwójki posiada żółtawozieloną głowę, tułów i skrzydła I pary, z kolei samiec ma jaskrawozieloną głowę, tułów i skrzydła I pary, za skrzydła drugiej pary są szarobrunatne. 

Samica składa białe jaja parami, w skupiskach, zabezpieczone substancją kitową. Wykluwają się z nich jasnozielone larwy z czarnobrunatną głową i brodawkami tegoż samego koloru na całym ciele.

Larwa zwójki zieloneczki
Autor: Hannes Lemme, Bugwood.org, Attribution 3.0 United States (CC BY 3.0 US)

Zanim z larwy powstanie zwiewny motylek, w cyklu rozwojowym, pojawia się czarna poczwarka o długości do 1 cm.

Dlaczego zwójka zieloneczka to szkodnik?

Poczwarka zwójki zieloneczki
Autor:Fabio Stergulc, Università di Udine, Bugwood.org, CC BY 3.0

Jak już wyżej wspomniano, po kopulacji samica składa jaja parami na gałązkach, w ich rozwidleniach czy u nasady liści. Zabezpieczone tzw. kitem jaja zimują. Wykluwają się z nich larwy - na przełomie kwietnia i maja, które wgryzają się w łuski pączków dębu. W przypadku ich braku opuszczają się niżej na produkowanej przez siebie nici - ułatwia ona również przemieszczanie się jej z wiatrem. Po pierwszym przepoczwarzeniu larwa nadal żeruje w pączku drzewa, nie mniej zdarzają się przypadki, iż zaczyna żywić się również liśćmi dębu. Starsze osobniki preferują wyłącznie liście dębowe przy czym zdarzają się przypadki, że zwójka zieloneczka w postaci larwalnej żeruje na liściach innych drzew.
Po 3 tygodniach żerowania - które przejawia się przerzedzeniem i zwijaniem liści dębu, dochodzi do ostatecznej metamorfozy trwającej 14 dni. Cykl zamyka się wraz z wykluciem nowego pokolenia motyli.
Zwójka zieloneczka jest bardzo niebezpiecznym szkodnikiem dębów, ponieważ przy masowej gradacji doprowadza do gołożeru, czyli całkowitego bądź prawie całkowitego pozbawienia drzewa bądź innej rośliny z liści.

Na całe szczęście zwójka ma wielu wrogów. Są nimi oczywiście ptaki owadożerne, pasożyty zwójki z rzędu muchówek i błonkoskrzydłych, a także owadzie drapieżniki takie jak pierwomrówka łagodna (Formica fusca), omarlica czterokropkowa (Dendroxena quadrimaculata) czy tęcznik liszkarz (Calosoma sycophanta).

Wilga zwyczajna (Oriolus oriolus) - 'rajski ptak' polskich lasów

Samiec (pierwszy) i samica wilgi zwyczajnej (źródło)

Letni gość

Wilga zwyczajna jest jedynym gatunkiem z rodziny wilg, który rozmnaża się w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Pozostałe gatunki to ptaki klimatu tropikalnego zamieszkujące Afrykę, Azję i Australazję. I chociaż jest to ptak o przepięknych barwach, ze względu na przebywanie w koronach gęstych drzew dość trudno go zauważyć. Kiedy zjawia się na okres od maja do września, tka w koronach drzew, na rozwidleniu gałęzi półkoliste gniazdko z traw i włókien roślin. W nim składa 4 lub 5, lekko różowych, z rzadka kropkowanych jajek. Zdradza go jednak piękny melodyjny śpiew, który w wierzeniach ludowych miał zwiastować deszcz. Nie mija się to z prawdą, ponieważ wilgi zwyczajne preferują śpiewanie, gdy wzrasta wilgotność powietrza. Poniżej nagranie treli wilgi. 

(Autor: Vladimir Yu. Arkhipov, Arkhivov (Praca własna) [CC BY-SA 3.0]], Wikimedia Commons).

Wilgo gdzie żeś ty?

Wilgę, która żywi się głównie owadami, larwami i owocami, spotkać można na terenie całej Polski niżowej, w starych parkach i zadrzewieniach, a przede wszystkim w lasach liściastych i mieszanych. Jest to ptak o niebieskoszarych nogach, różowym dziobie oraz oczach z czerwoną tęczówką. Rozmiarowo podobny do szpaka - długość ok. 23 cm, rozpiętość skrzydeł do 50 cm. Samiec i samica nie różnią się wielkością, ale widoczny jest dymorfizm płciowy. Samiec wilgi jest soczyście żółty, z czarną kreską przy oku oraz końcówkami skrzydeł i ogonem. Z kolei samica jest żółtozielona, ma kreskowane białoszare podbrzusze. Jej kreska przy oku jest oliwkowozielona, tak samo jak grzbiet i skrzydła. Starsze przedstawicielki tego gatunku podobne są do samców i jedynie kolor kreski przy oku pozwala potwierdzić jej płeć. 

Wilga okiem kamery

Na koniec krótki film z gniazdującą wilgą w roli głównej, nagrany w Grudusku przez youtubera Guraleja.

Bryzgun brzozowiec (Cimbex femoratus) - szkodnik brzozy

Bryzgun brzozowiec - imago - źródło

Bryzguny to rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych - spokrewnione np. z pszczołą miodną. W Polsce żyje 14 różnych gatunków sklasyfikowanych do tej rodziny, w tym bryzgun wierzbowiec, bryzgun olchowiec oraz omawiany w tym poście bryzgun brzozowiec.

Bryzgun brzozowiec - oblicze prawdziwe

Bryzgun brzozowiec nie należy do mikrusów w świecie owadów. Dorosły osobnik dorasta do 2,5 cm, a rozpiętość jego skrzydeł, które ciemnieją ku zewnątrz, nawet do 5 cm. Samce tego gatunku są przeważnie czarne, czasami żółto i czarno uwłosione, zaś z kolei samice charakteryzują się odwłokiem w kolorze żółtoczerwonym bądź żółtym. Larwę bryzguna brzozowca można pomylić z gąsienicą. Różni się jednak ona budową anatomiczną, charakterystyczną dla larw. Jest ona zielona lub żółtozielona, z czarnym obrzeżonym na żółto paskiem na grzebiecie. Posiada 3 pary nóg tułowiowych oraz 8 par posuwek na odwłoku. Po wykluciu z zielonkawych nerkowatych jaj, larwa tego gatunku żeruje na liściach brzozy, po czym wczesną jesienią schodzi z drzewa, aby w runie otoczyć się brunatnym kokonem i przezimować. Po nastaniu odpowiednich warunków wiosną, rozpoczyna się przepoczwarzenie larwy w dorosłego osobnika, trwające 3-4 tygodni.  

Bryzgun brzozowiec - larwa - źródło

Dlaczego bryzgun to szkodnik?

Z gospodarczego punktu widzenia zarówno larwy bryzguna jak i osobniki dorosłe przyczyniają się do osłabienia kondycji brzozy brodawkowatej (Betula pendula). Samica tego owada potrafi złożyć od 40 do 200 jaj, przy czym każde osobno po wycięciu "kieszeni " na dolnej stronie liścia. Larwy po wykluciu żerują na liściach brzozy przez całe lato - głównie wieczorem i w nocy - aż osiągną dorosłość - przeważnie następuje to w sierpniu i wrześniu. 

Po przepoczwarzeniu, dorosłe bryzguny pojawiają się w czerwcu bądź maju. Nacinają one swoimi żuwaczkami korę brzozy i żywią się sokami tego drzewa.  Na całe szczęście bryzgun ma również swoje pasożyty takie jak przedstawiciele rodziny Tachinidae (muchówki) czy Ichnuemonidae (gąsienniczki), które przeważnie zapobiegają gradacji tego szkodnika.

IUL - Instrukcja urządzania lasu - wprowadzenie

Instrukcję urządzania lasu (IUL) można porównać do swoistego rodzaju vademecum, być może nawet Biblii dla sektora leśnego. 

Jest to akt prawny, który zawiera sobie wytyczne z zakresu urządzania lasu, wynikające z obowiązującego porządku prawnego - ustawy i rozporządzenia - a także wydawanych przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych zarządzeń - ostatnie dwa obowiązujące, a zarazem definiujące wygląd IUL to: Zarządzenie nr 55 [do pobrania] Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 21 listopada 2011 r. w sprawie "Instrukcji urządzania lasu" (ZU-7019-72/2011) oraz Zarządzenie nr 83 [do pobrania] Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 23 listopada 2012 r. w sprawie korekty "Instrukcji urządzania lasu", stanowiącej załącznik do Zarządzenia nr 55 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 21 listopada 2011 r. (ZU-042-01-81/2012). Z racji tego, że wraz z upływem czasu dochodzi do zmian w prawie, a także w technologiach umożliwiających jeszcze lepsze podejście do kwestii urządzania lasu, dokument jakim jest IUL jest co jakiś czas aktualizowany. Aktualna składa się z trzech tomów - charakterystyka poniżej - oraz załącznika w postaci materiałów uzupełniających, w skład których wchodzi indeks do IUL, zestawienie tabel i wzorów, zestawienie aktów prawnych, instrukcji, wytycznych oraz słownika terminów i pojęć z zakresu leśnictwa oraz geomatyki. [do pobrania] oraz map wzorcowych [do pobrania] - jedna z nich poniżej:

Źródło: Lasy Państwowe

IUL część I - Instrukcja sporządzania projektu planu urządzenia lasu dla nadleśnictwa

W tej części IUL znajdują się informacje związane z planem urządzania lasu (PUL), takie jak:
Zasady ogólne PUL - cel, zadania, przedmiot, zawartość, a także jego okres ważności i możliwość zmiany w czasie trwania;

• Informacje o pracach inwentaryzacyjnych takich jak prace siedliskowe, przygotowawcze – związane z zebraniem danych o obszarach chronionych, polityce zagospodarowania przestrzennego regionu oraz ewidencji gruntów;
• Informacje na temat taksacji oraz inwentaryzacji zasobów drzewnych dla obrębu leśnego, pomiarach drewna martwego oraz opracowaniu wyników inwentaryzacji lasu;
• Zakres analizy gospodarki leśnej na czas obowiązywania PUL oraz stanu zasobów drzewnych;
• Informacje o pracach planistyczno-prognostycznych;
• Informacje o tzw. elaboracie – ogólnym opisie lasów nadleśnictwa;
• Zakres sporządzania projektu PUL dla nadleśnictwa wraz z wymogami jego uzgadniania i zatwierdzania;
• Informacje o standardzie leśnej mapy numerycznej.

IUL część II - Instrukcja wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych

IUL część II - Instrukcja wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych

Druga część IUL ma charakter wybitnie siedliskoznawczy.  Zawiera ona informacje na temat wymogów stawianych pracom siedliskowym, takich jak:

• Ich przedmiot, obiekt, cel, metodyka i zakres;
• Wyróżnianie i kartowanie siedlisk leśnych;
• Metodyka laboratoryjnych analiz chemicznych i pozwalających na określenie SIG – siedliskowy indeks glebowy;
• Mapie siedlisk, części opisowej  oraz finalnym kształcie dokumentacji siedliskowej.

Ta część IUL zawiera również informacje na temat prac fitosocjologicznych związanych z leśnymi siedliskami roślinnymi.

IUL część III - Instrukcje techniczne sporządzania i wydruku map leśnych

Część trzecia instrukcji jest przykładem regulacji technicznej w zakresie kartografii leśnej, zawierającej wymogi sporządzania, odwzorowania, treści i formy dla:

• Mapy gospodarczej;
• Mapy gospodarczo-przeglądowej;
• Map przeglądowych;
• Mapy sytuacyjnej i map sytuacyjno-przeglądowych;
• Map siedlisk leśnych, zbiorowisk roślinnych oraz wizualizacji leśnych siedlisk przyrodniczych.