Siedliskoznawstwo leśne - wprowadzenie

Siedliskoznawstwo leśne, to interdyscyplinarna nauka, która narodziła się w XIX wieku. Łączy ona w sobie nauki geograficzne takie jak klimatologia, hydrologia, geologia, gleboznawstwo oraz biologiczne - fitosocjologię i ekologię.  Wszystko po to, aby poznać i określić warunki przyrodnicze powstawania lasów oraz ich klasyfikacji w zależności od tego czy są to lasy zagospodarowane czy też naturalne. Zakres badań siedliskoznawstwa leśnego pozwala określić siedlisko leśne, zdeterminowane w głównej mierze przez warunki klimatyczne i glebowe, modyfikowane przez rzeźbę terenu oraz działalność człowieka. Zgodnie z obowiązującymi przepisami (2017), zasady 'wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych' określa część II Instrukcji urządzania lasu (IUL cz. II na stronie Lasów Państwowych).  

Siedlisko leśne

Bardzo istotne jest rozróżnienie czym jest siedlisko leśne, typ siedliskowy lasu, zbiorowisko roślinne i siedlisko przyrodnicze. Zgodnie z IUL siedlisko leśne determinowane jest jako wypadkowa typu siedliskowego lasu, zbiorowiska roślinnego i siedliska przyrodniczego. Poniżej garść definicji:

'Siedlisko przyrodnicze – obszar lądowy lub wodny, naturalny, półnaturalny, lub antropogeniczny, wyodrębniony w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne'. (Ustawa o ochronie przyrody)

'Zbiorowisko roślinne – jednostka organizacji roślinności tworzona poprzez ekologicznie zorganizowaną wspólnotę życiową różnych gatunków roślin. Zbiorowiska wyróżniane są na podstawie kryterium florystycznego lub ekologicznego'. (Wikipedia)

'Typ siedliskowy lasu - jest podstawową jednostką w systemie klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmującą powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu oraz ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej; obszary należące do tego samego typu siedliskowego lasu wykazują podobne zdolności produkcyjne i przydatność dla hodowli lasu; typy siedliskowe lasu określa się oddzielnie dla terenów nizinnych, wyżynnych i podgórskich oraz górskich'. (IUL część II)

Obrazowo można przedstawić to w oparciu o poniższe zdjęcie:

Autor: Christian Fisher (Praca własna) [CC BY-SA 3.0], Wikimedia Commons

Na powyższym zdjęciu widać bór suchy - typ siedliskowy lasu, występujący na siedliskach skrajnie ubogich i suchych np. na glebach bielicowych. Występuje na utworach piaszczystych, z bardzo nisko położonym poziomem wody gruntowej - poniżej zasięgu korzeni. Drzewostan buduje dominująca sosna zwyczajna o IV lub V klasie bonitacji. W domieszce występuje brzoza brodawkowata, zaś podszyt stanowi jałowiec pospolity i jarząb pospolity oraz wcześniej wymienione gatunki drzew. Charakterystyczna jest również kombinacja gatunków runa, w którym występują między innymi chrobotki, widłoząb miotlasty, kostrzewa owcza, wrzos zwyczajny etc.

Jest to jednocześnie śródlądowy bór sosnowy suchy (Cladonio-Pinetum) - zbiorowisko roślinne w randze zespołu, dla którego gatunkami charakterystycznymi są chrobotek leśny (Cladonia arbuscula), chrobotek widlasty (Cladonia furcata), chrobotek wysmukły (Cladonia gracilis), rzęsiak pospolity (Ptilidium ciliare). Należy mieć świadomość, że Cladonio-Pinetum są głównym, ale nie jedynym zespołem leśnym, który występuje na siedlisku boru suchego.

Powyższy zespół to siedlisko przyrodnicze znane jako sosnowy bór chrobotkowy, zarazem będący przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej - kod 91T0.

Prace siedliskowe i fitosocjologiczne

W ramach prac siedliskowych określa się takie parametry jak typ i podtyp gleby wraz z odmianami podtypu gleby, typ próchnicy leśnej, typ siedliskowy lasu, odmianę typu siedliskowego lasu, wariant uwilgotnienia siedliska, rodzaj i stan siedliska. Oprócz tego prowadzone są prace fitosocjologiczne. Ze względu na objętość tematyczną w/w czynników, poświęcone zostaną im osobne wpisy.