TSL: Bs czyli bór suchy

Autor: Christian Fisher (Praca własna) [CC BY-SA 3.0], Wikimedia Commons

Bór suchy to stosunkowo rzadko spotykane siedlisko leśne. Jego specyficzny charakter determinują ubogie i kwaśne gleby oraz niski poziom wód gruntowych. Lasy te tworzy sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) IV klasy bonitacji z niewielkim udziałem brzozy brodawkowatej (Betula pendula). W ubogim podszycie można spotkać oprócz w/w pojedyncze stanowiska jałowca zwyczajnego (Juniperus communis) oraz jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) - przy czym ostatni gatunek nie jest uważany za wskaźnikowy w III krainie przyrodniczo-leśnej.

Bór suchy i typ próchnicy

Badania siedliskowe wykazały, że charakterystyczna dla tego typu siedliskowego lasu jest próchnica  (poziom O) typu mor, w podtypie suchym. Mor suchy jest cienką warstwą próchniczną o miąższości 2-3 cm, którą tworzą włókniste (mor suchy włóknisty) bądź drobnoziarniste (mor suchy rozdrobniony) resztki roślinne, z wyraźnym udziałem porostów i mchów. Charakteryzuje się poziomami Ol-Of (poziom surowinowy - poziom butwinowy), zaś poziom epihumusowy Oh nie wykształca się lub jest bardzo słabo zaznaczony. 

Bór suchy i gleby

Bór suchy wykształca się glebach powstałych na utworach piaszczystych, nie zawierających węglanu wapnia (CaCO₃). W Krainie Bałtyckiej (I) są to głównie eoliczne piaski wydm nadmorskich, zaś w pozostałych wydmowe piaski eoliczne. Wspomniane wydmy tworzą piaski luźne (pl), z dominującą frakcją piasku średniego i grubego. Arenosole mogą również powstać na zwydmionych piaskach glacjalnych, fluwioglacjalnych i fluwialnych.
W takich warunkach wykształcają się arenosole (AR) w trzech podtypach: arenosole inicjalne (ARi), arenosole właściwe (Arw) i arenosole bielicowane (ARb). 

Arenosole należą do gleb w początkowym stadium rozwoju. Ich siedliskowy indeks glebowy (SIG) klasyfikuje je jako gleby dystroficzne - SIG od 4 do 13.
Arenosole inicjalne (ARi) - to podtyp gleby,  wytwarzający się na surowym podłożu piaszczystym, charakteryzujące się inicjalnym poziomem próchnicznym, w którym występują znikome ilości węgla organicznego.
Arenosole właściwe (ARw) - podtyp gleby, w którym zawartość węgla organicznego dochodzi do 1%, a szary poziom próchniczny jest wyraźnie wykształcony.
Arenosole bielicowane (ARb) - podtyp gleby, w którym widoczny jest, aczkolwiek nieznacznie, proces bielicowania. Nie występuje poziom wmywania (iluwialny), zaś poziom wymywania (eluwialny) to diagnostycznie tzw. 'protoalbic'. Jest on nieciągły lub w formie plam, występujących tuż pod poziomem próchnicznym bądź w nim.

Arenosol inicjalny ARi	Arenosol właściwy ARw	Arenosol bielicowany ARb
Źródło: UP Kraków Koło Naukowe Katedry  Gleboznawstwa Leśnego	Źródło: Autor: C. Kabała UP Wrocław	Źródło: UR Kraków Koło Naukowe Katedry  Gleboznawstwa Leśnego

Bór suchy - gatunki roślin runa

Flora runa leśnego jest bardzo ważnym wskaźnikiem obrazującym stan i rodzaj siedliska leśnego. Poniżej gatunki roślin i porostów, charakterystycznych dla "idealnego" boru suchego.

Fotografia	Nazwa polska	Nazwa łacińska	Opis	Krainy przyrodniczo-leśne						Uwagi
				I	II	III	IV	V	VI
By Jason Hollinger - Bitter Reindeer Moss Uploaded by Amada44, CC BY 2.0, Link	Chrobotek leśny	Cladonia silvatica	Grzyb z rodziny chrobotkowatych, współżyjący w symbiozie z glonami - porost. Rośnie w świetlistych borach oraz lasach mieszanych. Objęty częściową ochroną gatunkową.	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By Matti Paavonen - Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link	Chrobotek reniferowy	Cladonia ragniferina	Grzyb z rodziny chrobotkowatych, współżyjący w symbiozie z glonami - porost. Rośnie w świetlistych borach, na wydmach i wrzosowiskach Objęty częściową ochroną gatunkową.	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By Jerzy Opioła - Praca własna, CC BY-SA 4.0, Link	Chrobotek widlasty	Cladonia furcata	Grzyb z rodziny chrobotkowatych, współżyjący w symbiozie z glonami - porost. Rośnie w świetlistych borach, na wydmach i wrzosowiskach	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By Jason Hollinger - Speckled Iceland-Moss Uploaded by Amada44, CC BY 2.0, Link	Porost islandzki /Płucnica islandzka	Cetraria islandica	Grzyb z rodziny tarczownicowatych, współżyjący w symbiozie z glonami - porost. Rośnie na glebach piaszczystych i próchnicznych, na otwartych przestrzeniach i w widnych lasach iglastych.	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0, Link	Widłoząb miotlasty	Dicranum scoparium	Mech z rodziny widłozębowatych, z charakterystycznym widlastym zakończeniem liści. Gatunek objęty ochroną częściową, występujący na glebach kwaśnych i silnie kwaśnych, zwłaszcza w borach i borach mieszanych oraz na torfowiskach	❀	❀	❀	❀	❀	❀
CC BY-SA 3.0, Link	Wrzos zwyczajny	Calluna vulgaris	Wieloletnia roślina z rodziny wrzosowatych preferująca gleby o różnej wilgotności, ale zawsze kwaśne i ubogie. Występuje na siedliskach borowych, zdegradowanych łąkach, murawach i torfowiskach.	❀	❀	❀	❀	❀	❀	Kwestia wrzosu jako gatunku typowego w Bs w III krainie jest dyskusyjna. Praktykuje się, że jest gatunkiem wskaźnikowym dla Bśw.
Von Kristian Peters -- Fabelfroh 09:11, 13 December 2006 (UTC) - Selbst fotografiert, CC BY-SA 3.0, Link	Rzęsiak pospolity	Ptilidium ciliare	Wątrobowiec z rodziny Ptilidiae, występujący w wilgotnych borach świerkowych i sosnowych, a także w borach chrobotkowych. Najczęściej spotkać go można w północnej Polsce i w górach.	❀
CC BY-SA 3.0, Link	Szczotlicha siwa	Corynephorus canescens	Gęstokępkowa trawa z rodziny wiechlinowatych, tworząca zwarte darnie i korzeniąca się głęboko (do 50 cm, przy 30 cm wysokości).	❀		❀	❀	❀	❀
By H. Zell - Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link	Macierzanka piaskowa	Thymus serpyllum	Bylina z rodziny jasnotowatych, pospolita na całym polskim niżu. Występuje w widnych lasach sosnowych i brzozowych.	❀	❀		❀
By Jonas Bergsten - Photo taken by Jonas Bergsten using a Canon PowerShot G3., Domena publiczna, Link By Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Kompak~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich). - Źródło nie zostało podane w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to praca własna (w oparciu o szablon praw autorskich)., CC BY-SA 3.0, Link	Borówka brusznica	Vaccinium vitis-idaea	Wieloletnia, kwasolubna krzewinka z rodziny wrzosowatych. Występuje od niżu po wyższe położenia górskie, zasiedlając bory świerkowe, suche bory sosnowe, wrzosowiska i podmokłe torfowiska.	❀	❀	❀	❀	❀	❀
By Yvonne Zimmermann - Praca własna, CC BY-SA 3.0 de, Link By Sten Porse - Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link	Mącznica lekarska	Arctostaphylos uva-ursi	Objęta ścisłą ochroną gatunkową, wieloletnia krzewinka z rodziny wrzosowatych. Występuje na terenie całego kraju, rośnie w rzadkich borach sosnowych i na wrzosowiskach. Roślina światłolubna.		❀		❀
By Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Dickbauch~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich). - Źródło nie zostało podane w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to praca własna (w oparciu o szablon praw autorskich)., CC BY-SA 2.5, Link	Rokietnik pospolity	Entodon schreberi	Pospolity na terenie całego kraju, objęty częściową ochroną gatunkową mech z rodziny gajnikowatych. Występuje na ubogich siedliskach borowych, a także w borach mieszanych. Tworzy zwarte zielone bądź żółtozielone darnie.		❀	❀	❀	❀	❀
By Miika Silfverberg - originally posted to Flickr as [1], CC BY-SA 2.0, Link	Pszeniec zwyczajny	Melanpyrum pratense	Jednoroczny półpasożyt z rodziny zarazowatych, występuje w zaroślach, na murawach a przede wszystkim w lasach - dąbrowach, buczynach, lasach sosnowych etc.		❀	❀	❀
By Christian Fischer, CC BY-SA 3.0, Link	Trzcinnik piaskowy	Calamagrostis epigejos	Pionierski gatunek trawy z rodziny wiechlinowatych, uważany często za chwast - rozłogami zagłusza inne gatunki. Występuje na ugorach, zrębach, ale i w lasach. Światłolubny gatunek preferujący gleby kwaśne i luźne. Jego obecność świadczy o niskim poziomie wód gruntowych.		❀	❀	❀	❀	❀
CC BY-SA 3.0, Link	Turzyca wrzosowiskowa	Carex ericetorum	Bylina z rodziny ciborowatych, preferująca piaszczyste gleby w borach sosnowych.			❀	❀		❀
By Udo Schmidt from Deutschland - Hieracium pilosella L. Uploaded by Amada44, CC BY-SA 2.0, Link	Jastrzębiec kosmaczek	Hieracium pilosella	Bylina z rodziny astrowatych, pospolita na terenie całej Polski. Można ją spotkać na suchych, ubogich piaszczystych glebach, gdzie zajmuje niezacienione miejsca np. w lasach, wrzosowiskach etc.		❀
CC BY-SA 3.0, Link	Szczaw polny	Rumex acetosella	Wiatropylna bylina z rodziny rdestowatych rosnąca na siedliskach ubogich i kwaśnych. Bioindykator gleb kwaśnych, występujący na terenie całej Polski			❀		❀
By Christian Fischer, CC BY-SA 3.0, Link	Pomocnik baldaszkowy	Chimaphila umbellata	Bylina z rodziny wrzosowatych, ciepło i światłolubna. Występuje na rędzinach gipsowych lub węglanowych, na stanowiskach słonecznych w luźnych zaroślach oraz na obrzeżach lasów. Gatunek objęty częściową ochroną gatunkową.				❀		❀

Bór suchy - zbiorowiska roślinne

Typowi siedliskowemu lasu, jakim jest bór suchy odpowiadają następujące leśne zespoły roślinne:

Cladonio-Pinetum, czyli śródlądowy bór sosnowy suchy.

By Panek - Praca własna, GFDL, Link

Śródlądowy bór sosnowy suchy (Cladonio-Pinetum) - zbiorowisko roślinne w randze zespołu, dla którego gatunkami charakterystycznymi są chrobotek leśny (Cladonia arbuscula), chrobotek widlasty (Cladonia furcata), chrobotek wysmukły (Cladonia gracilis), rzęsiak pospolity (Ptilidium ciliare). Należy mieć świadomość, że Cladonio-Pinetum są głównym, ale nie jedynym zespołem leśnym, który występuje na siedlisku boru suchego.

Powyższy zespół to siedlisko przyrodnicze znane jako sosnowy bór chrobotkowy, zarazem będący przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej - kod 91T0.

Pozostałe

Pozostałe formacje roślinne, jedynie w wybranych podzespołach odpowiadają  typowi siedliskowemu jakim jest bór suchy. Mowa tu o chrobotkowym oraz gruszyczkowym wariancie  nadmorskiego boru bażynowego - odpowiednio Empetro nigri-Pinetum cladonietosum i Empetro nigri-Pinetum pireletosum, a także o podzespole  kontynentalnego boru świeżego  z sasanką otwartą - Peucedano-Pinetum pulsatilletosum.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Źródła:
Brożek S., Zwydak M., "Atlas gleb leśnych Polski", CILP Warszawa 2003 r.,
Puchniarski T.H. , Rośliny Siedlisk Leśnych w Polsce, PWRiL Warszawa 2004 r.,
 Lasota J., Błońska E., Siedliskoznastwo leśne na nizinach i wyżynach Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, Kraków 2013
Instrukcja urządzania lasu, Część II: Instrukcja wyróżniania i kartowania w Lasach Państwowych typów siedliskowych lasu oraz zbiorowisk roślinnych, Lasy Państwowe, Warszawa 2012

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, Gleby Dolnego Śląska i Sudetów (link)

Uniwesytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie, Katedra Gleboznastwa Leśnego, Koło Naukowe (link)